Đương đại là gì?

Nếu đương đại (contemporary) chỉ đơn giản là những gì đang diễn ra, nghệ thuật đương đại (contemporary arts) là những gì mà nghệ thuật đang phô diễn ở khoảng thời gian hiện tại hoặc quá khứ gần thì có lẽ chẳng phải mất công cho ra đời khái niệm Nhạc đương đại (Contemporary Music - với vô vàn chi nhánh như Jazz đương đại, Cổ điển đương đại, Folk đương đại...) hay Múa đương đại hoặc Hội hoạ đương đại... tất cả đều được viết hoa như những danh từ riêng, những loại hình độc lập không chung chạ với những gì "không đương đại". Vậy thực chất "Nhạc đương đại" khác gì với những thứ "đương đại bình thường" khác?

Định nghĩa cho Nhạc đương đại.

Xin trích ra đây những lời giới thiệu sơ lược nhất về Nhạc đương đại của ISCM (The International Society of Contemporary Music - tạm dịch là Hiệp hội Âm nhạc Đương đại Quốc tế - được thành lập từ năm 1922 tại Salzburg - quê hương Mozart): Vào buổi bình minh của thế kỷ 21, phạm vi các hình thức âm nhạc mà chúng ta từng biết, từng tiếp cận đã trở nên rộng lớn hơn bao giờ hết nhờ những tiến bộ công nghệ vĩ đại của thế kỷ 20. Như vậy, đưa ra một định nghĩa về "Âm nhạc đương đại" là rất khó khăn, khi những nhạc sĩ sáng tác chịu ảnh hưởng của ngày càng nhiều các loại hình âm thanh - âm nhạc và không phải âm nhạc. Các nghệ sĩ biểu diễn giới thiệu âm nhạc đương đại đến công chúng bằng rất nhiều hình thức. Đã đến lúc cần phải xác định lại mối quan hệ giữa người sáng tác - người biểu diễn và người thưởng thức.

Đúng là rất khó khi đưa ra một định nghĩa về nhạc đương đại, ngay cả những nghệ sĩ đang hàng ngày sáng tác, biểu diễn cũng ấp úng khi được yêu cầu định nghĩa những gì mình đang làm, họ chỉ biết làm những gì mà mình thích và cho là đương đại thôi, tức là thực hành và không quan tâm đến lý thuyết!  Và bản thân các tác phẩm âm nhạc đương đại nếu chỉ nằm trên giấy theo những hình thức lý âm thông thường thì cũng rất khó khiến người ta nhận ra tính đương đại trong đó, nó chỉ thực sự là "đương đại" khi được vang lên với những âm thanh.

Có thể hiểu đơn giản thế này: Nếu chỉ xét riêng bản thân từ đương đại - contemporary thì không phải nói gì nhiều, sẽ là những gì đang diễn ra, đang xảy ra theo đúng quy luật thời gian, những sáng tạo, cách tân nếu có cũng là bình thường - nghệ thuật cũng phải tiến bộ cùng với cuộc sống! Nhưng khi contemporary - đương đại trở thành một tính từ đi cùng một loại hình nghệ thuật nào đó thì thể loại ấy đương nhiên đã được khoanh lại, tồn tại một cách độc lập tương đối với những thể loại anh em của nó, những gì "không đương đại"!

Và vì thế, Nhạc đương đại cùng những thành tố của nó như Jazz đương đại, Folk đương đại, Cổ điển đương đại, Opera đương đại, Techno đương đại... cùng những thứ âm nhạc chỉ đương đại mới có như Computer music, có một vị trí riêng trong dòng chảy âm nhạc bên cạnh những dòng nhạc theo truyền thống khác. Đương đại được hiểu là những sáng tạo trước đó chưa có hoặc mới chỉ là mày mò và  hiện tại đã được hoàn chỉnh ở một mức có thể định danh. Giải Grammy vẫn luôn có những giải dành cho các dòng nhạc đương đại và cả dòng nhạc truyền thống như để tôn vinh cho những nỗ lực sáng tạo mới cũng như duy trì những gì đã có.

Thế giới Nhạc đương đại

 
Là một "lãnh thổ" rất khó tìm ra địa giới, Nhạc đương đại xoá nhoà ranh giới giữa Âm nhạc và Âm thanh, coi những âm thanh đời thường, bất chợt cũng là âm nhạc, là phương tiện sáng tạo. Hãy đọc tiếp một định nghĩa về Nhạc cổ điển đương đại thế kỷ 20: "Nhạc cổ điển thế kỷ 20 đưa chúng ta đi từ thời Lãng mạn đến những thử nghiệm kỹ thuật, từ những âm thanh tạo ra từ máy vi tính tới những âm thanh do đám đông khán giả cùng bao nhiêu người bình thường khác tạo ra hàng ngày khi thắt cravat hay đánh răng" (AMG Music Glossary).

 

Theo quan niệm phổ biến hiện nay trong giới làm nhạc đương đại, những dòng nhạc có tính đại chúng lớn như pop-rock không phải là đối tượng để Nhạc đương đại ngó ngàng đến. Họ quan tâm nhiều đến những thể loại đòi hỏi tính sáng tạo và kỹ thuật sáng tác cao như cổ điển, jazz và các hình thức thử nghiệm mới. Được nói đến nhiều nhất hiện nay là hình thức "sắp đặt âm thanh" - sound installation. Âm nhạc không đi theo con đường truyền thống từ những nốt nhạc trên giấy đến dàn nhạc nữa, mà được thể hiện bằng những mảng khối âm thanh đa dạng được xếp cạnh nhau, chồng lên nhau theo một ý tưởng nào đó của tác giả. 

Cùng với "sắp đặt âm thanh" là "trình diễn âm thanh" - sound performance, hình thức mà theo quan niệm của các tác giả, ở đó, tác giả và những sản phẩm âm thanh của mình có chung vị thế, có vai trò ngang nhau trong một màn trình diễn. Tác giả tạo ra âm thanh trên "sân khấu", và những âm thanh ấy trở thành các "nhân vật" trình diễn ý tưởng của tác giả theo cách của chúng.

Nhạc đương đại đi ngược lại xu hướng của nhạc đại chúng (là dễ nghe, dễ tiếp nhận) và dường như "thách đố" cảm thụ truyền thống. Dù các nghệ sĩ Nhạc đương đại không coi "khó nghe, khó tiếp nhận" là tiêu chuẩn sáng tạo của họ nhưng do những gì họ làm ra thường quá lạ lẫm, quá mới mẻ nên công chúng không dễ gì mà cảm được, kể cả những khán giả "đã được giáo dục"(!). 

Cũng vì những sự mập mờ như vậy mà những nghệ sĩ nhạc đương đại dễ bị mang tiếng là mượn danh đương đại để che giấu sự bất tài và biện minh cho những "sáng tạo" quái đản, lập dị. Biên giới sáng tạo của người nghệ sĩ có thể là vô cùng nhưng điều đó cũng dễ bị lạm dụng để trưng ra những sản phẩm không ai cảm nhận nổi, khoác cái danh "sáng tạo"! 

< Theo Nguyễn Minh, giaidieuxanh.vn >